Publikacje

Mieszanki ziołowe w terapii schorzeń dróg oddechowych u koni

 

Artykuł przygotowany przez lek. wet. Agnieszkę Bałę z zespołu "Szpitala dla Koni" dr n. wet. Michała Kaczorowskiego na podstawie klinicznych doświadczeń własnych.

 

W ostatnich latach rośnie zainteresowanie naturalnymi metodami profilaktyki i leczenia, zwłaszcza lekami pochodzenia roślinnego. Dotyczy to nie tylko medycyny człowieka, także medycyny zwierząt, czyli weterynarii. Ziołolecznictwo weterynaryjne sprawdza się szczególnie dobrze u koni, dla których rośliny stanowią przecież naturalny pokarm. Preparaty ziołowe są chętnie zjadane przez konie a substancje zawarte w preparatach fitoterapeutycznych są dobrze tolerowane i przyswajane przez ich organizm. Dodatkową zaletą stosowania tych postaci leków jest minimalizacja niekorzystnych działań na procesy metaboliczne, jakie towarzyszą stosowaniu leków syntetycznych, oraz często dodatkowe działanie osłaniające i immunostymulujące substancji zawartych w wielu surowcach roślinnych. Bezpieczeństwo stosowania, brak działań ubocznych oraz dodatkowe działania prozdrowotne mają szczególne znaczenie w przypadku konieczności stosowania długotrwałej terapii, np. podczas przewlekłych, często dożywotnich schorzeń układu oddechowego.

Szacuje się, że w naszym klimacie ponad połowa koni powyżej 8 roku życia cierpi z powodu chronicznych chorób dróg oddechowych.

Uwarunkowania anatomiczne, specyfika pracy dla człowieka i warunki chowu sprawiają, że konie są stale narażone na działanie czynników patogennych i stresogennych oraz są szczególnie predysponowane do schorzeń oddechowych. Terapia chorób oddechowych stanowi jedno z głównych zagadnień w lecznictwie internistycznym koni. Długoterminowe leczenie zwierząt wyniszczonych, chorujących przewlekle oraz leczenie koni sportowych nadal stanowią wyzwanie dla lekarzy weterynarii. Na  polskim rynku farmaceutycznym, w regularnej sprzedaży, wciąż jest dostępna niewielka tylko ilość preparatów zarejestrowanych dla koni. Ponadto restrykcje w zakresie przestrzegania przepisów antydopingowych niemal wykluczają stosowanie tradycyjnych leków syntetycznych i z tego powodu wiele koni pracujących wyczynowo, które cierpią z powodu dolegliwości oddechowych, jest eliminowanych ze sportu.

Ważnym działaniem wspomagającym standardowe lecznictwo weterynaryjne  staje się fitoterapia.

Preparaty roślinne, pochodzące z ekologicznych, certyfikowanych upraw, stosowane według zaleceń i wytycznych farmakopealnych, są bezpieczniejszą i skuteczną postacią leku. Ze względu na naturalną formę, dobrą przyswajalność, smak i łatwość podawania z paszą, są chętnie zjadane przez konie i łatwiej zadawane przez ich właścicieli. Mieszanki ziołowe, sporządzane ze standaryzowanych na zawartość substancji czynnych terapeutycznie surowców, produkowane z użyciem innowacyjnej technologii mikronizacji, zachowują pierwotne proporcje związków farmakologicznie czynnych, zapewniając optymalne efekty terapeutyczne.

 

Wykrztuśne i przeciwkaszlowe

Obecnie stosuje się dwa rodzaje weterynaryjnych mieszanek ziołowych, wspomagających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego. W zależności od stadium choroby, można stosować kompozycję ziół wykrztuśnych (według Farmakopei Polskiej Species expectorantes FP) lub zioła przeciwkaszlowe (Species antibechicae FP). Unikalna kompozycja ziół o działaniu wykrztuśnym wpływa kompleksowo na prawidłowe działanie układu oddechowego, regulując czynność wydzielniczą, osłaniając i łagodząc podrażnienia błon śluzowych gardła, oskrzeli, dodatkowo wpływa korzystnie na błony śluzowe i funkcje układu pokarmowego. O jej efektywności decydują starannie dobrane surowce:

Ziele tymianku Thymi herba ma zastosowanie w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Działa przeciwkaszlowo i sekretolitycznie, rozrzedzając zgęstniałą wydzielinę oddechową. Zawarte w surowcu flawonoidy i fenole ułatwiają jej wykrztuszanie, poprzez pobudzanie ruchu rzęsek nabłonka oddechowego, i działają spazmolitycznie.

Olejek eteryczny i garbniki wykazują działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne.

Owoc anyżu Anisi fructus działa synergistycznie z zielem tymianku, wykazując właściwości wykrztuśne, przeciwkaszlowe, przeciwastmatyczne, rozkurczające oskrzela oraz antybakteryjne. Jest stosowany u pacjentów z nieżytem górnych dróg oddechowych, cierpiących z powodu kaszlu z obfitą wydzieliną i tendencjami do infekcji.

Liść prawoślazu Althaeae folium – związki śluzowe zawarte w tym surowcu działają powlekająco, łagodząco, wykrztuśnie.

Korzeń lukrecji Liquiritiae radix wykazuje działanie wykrztuśne, przez stymulację wydzielania śluzu w tchawicy, spazmolityczne, przeciwalergiczne i moczopędne. Zmniejsza stan zapalny, działa antybakteryjnie i przeciwwirusowo.

Liść mięty pieprzowej Menthae piperiate folium wykazuje działanie rozkurczowe odkażające.

Synergistyczne działanie substancji czynnych mieszanki wykrztuśnej pozwalana na osiągnięcie efektów terapeutycznych: udrożnienie i osłonę dróg oddechowych; rozrzedzenie zalegającej wydzieliny i ułatwienie jej odkrztuszania; działanie przeciwkaszlowe, rozkurczające oskrzela; antyseptyczne, przeciwalergiczne; regulowanie procesów trawiennych i działanie powlekające przewód pokarmowy. Taka kompozycja ziół u koni znajduje zastosowanie przede wszystkim w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, zwłaszcza w ich początkowej fazie, przebiegającej z kaszlem mokrym i odkrztuszaniem gęstniejącej wydzieliny tchawiczo-oskrzelowej; w przebiegu zakażeń wirusowych; w zapalnej chorobie dróg oddechowych; w syndromie kaszlu koni, często przebiegającym z grudkowym zapaleniem gardła i krtani. Wspomagająco polecana przy alergiach, nawracającej obturacji dróg oddechowych, zakażeniach bakteryjnych oraz infekcjach mieszanych w układzie oddechowym. W mieszance ziołowej, przeciwkaszlowej, stosowanej głównie w dolegliwościach przebiegających z suchym, bolesnym kaszlem, znajdują się surowce o działaniu przeciwkaszlowym, łagodzącym, przeciwzapalnym, ułatwiającym odkrztuszanie oraz osłaniającym i powlekającym śluzówki układu oddechowego i pokarmowego. Oprócz korzenia prawoślazu, ziela tymianku i liści ślazu Malvae folium, preparat zawiera liść babki lancetowatej Plantaginis lanceolatae folium, której substancje czynne działają bakteriostatycznie, przeciwzapalnie w obrębie błon śluzowych, hepatoprotekcyjnie.Działanie wspomagające układ oddechowy ma również kolejny składnik kompozycji przeciwkaszlowej – owoc kopru włoskiego Foeniculi fructus. Surowiec ten  pobudza produkcje śluzu w górnych drogach oddechowych.

Trudność leczenia chorób układu oddechowego u koni polega m.in. na tym, że rzadko wynikają one z jednej przyczyny.

Zazwyczaj przebiegają jako syndrom chorobowy, z powikłaniami w postaci infekcji mieszanych i produkcją gęstej wydzieliny oddechowej o zmienionym składzie, z tendencją do nawrotów lub przechodzenia w stan przewlekły, z trwałymi zmianami funkcjonalnymi i morfotycznymi w układzie oddechowym. Z tego powodu należy podchodzić do każdego pacjenta indywidualnie, stosować terapię wielokierunkową, będącą konsekwencją oceny wyników badań diagnostycznych. Poza doborem odpowiednich leków syntetycznych czy naturalnych, należy pamiętać o optymalizacji warunków środowiskowych, odpowiednim karmieniu, zapewnieniu spokoju i systematycznej kontroli chorego zwierzęcia. Długofalowa terapia koni cierpiących z powodu przewlekłej lub nawracającej choroby dróg oddechowych – przy zastosowaniu preparatów zielarskich – ma głównie na celu stabilizację stanu pacjenta i zapobieganie rozwojowi schorzenia. W tym celu, oprócz standardowej farmakoterapii oraz wspomagającej fitoterapii, należy zapewnić choremu zwierzęciu odpowiednie warunki utrzymania i karmienia (dobra wentylacja pomieszczeń, unikanie ekspozycji na kurz, amoniak i pyły, pasza podawana na mokro) oraz leczenie przyczynowe i objawowe, mające na celu zahamowanie patomechanizmów pogłębiających stan zapalny.

 *  *  *

Fitoterapia w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych u koni jest działaniem nie tylko profilaktycznym. Pozwala na skuteczną, długotrwałą i praktycznie samodzielną terapię, przy zapewnieniu podstawowych zasad higieny w stajni. W przypadkach ostrych faz chorobowych, fitoterapia powinna być stosowana jako kontynuacja leczenia, dopiero po wyhamowaniu silnych objawów przy użyciu standardowej farmakoterapii weterynaryjnej.

 

********************************************************************************************************************

 

Kora wierzby jako lek roślinny stosowany w leczeniu chorób reumatycznych, zapalenia stawów oraz rehabilitacji u koni.

Już Dioskurides- żyjący w I wieku botanik i lekarz w służbie cesarzy rzymskich Nerona i Wespazjana, który opisał działanie lecznicze kilkuset roślin, stosował korę wierzby w stanach zapalnych stawów. Zapoczątkowane w XVIII wieku prace nad związkami salicylowymi w roślinach, doprowadziły do otrzymania aspiryny – powszechnie znanego i stosowanego leku o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. W 1830 roku Henri Leroux wyizolował z kory wierzby  związek o charakterze fenolowym i nazwał go salicyną. Dzięki temu odkryciu w 1879 roku Feliks Hoffman, pracownik firmy Bayer, stworzył sztuczny odpowiednik tego leku- kwas acetylosalicylowy.

W fitoterapii źródłem surowca jest kora młodych pędów wierzby purpurowej lub innych gatunków, zebranych na wiosnę, w okresie początkowej wegetacji, przed rozwojem liści. Badania fitochemiczne wykazały, że największa ilość związków salicylowych (nawet do 20%) występuje w korze wierzby odmiany kaspijskiej. W innych gatunkach wierzb zawartość salicylanów jest znacząco niższa. Salicyna jest prolekiem i dopiero w górnym odcinku jelita cienkiego ulega enzymatycznej hydrolizie do saligeniny (alkohol salicylowy), która jest dobrze wchłaniana do naczyń włosowatych. Natomiast do kwasu salicylowego utleniana jest w wątrobie. Dzięki takiemu mechanizmowi wchłaniania, w przeciwieństwie do syntetycznych pochodnych kwasu salicylowego, nie obserwujemy uszkodzeń śluzówki przewodu pokarmowego. Jest to szczególnie istotnie w długotrwałym leczeniu chorób układu ruchu u koni- gatunku szczególnie wrażliwego na uboczne efekty działania leków przeciwzapalnych.

Kora wierzby należy do nielicznej grupy surowców roślinnych o działaniu przeciwreumatycznym, wywierających efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny w obrębie układu kostno-mięśniowego. W przypadku kory wierzby jedynym przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na salicylany, także aspirynę. Uważa się, że leki pochodzenia roślinnego mogą stanowić nie tylko leczenie pomocnicze chorób układu kostno-mięśniowego, ale również leczenie podstawowe, pozwalając zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań ubocznych konwencjonalnie stosowanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), szczególnie w przypadku terapii długoterminowej. W przypadku rehabilitacji i podtrzymania leczenia w fazie dochodzenia konia do zdrowia ma to zasadnicze znaczenie w skuteczności całego procesu terapeutycznego. Jednocześnie stosowanie leków roślinnych i NLPZ umożliwia obniżenie dawki tych drugich, co jest korzystne z punktu widzenia częstej praktyki nadużywania leków syntetycznych.

Najnowsze dane literaturowe oraz badania naukowe wykazują, że efekt przeciwzapalny i przeciwbólowy tego surowca warunkują, obok salicylanów, inne występujące w surowcu związki jak flawonoidy, proantocyjanidyny, a także kwasy fenolowe, posiadające właściwości przeciwutleniające.

Konie jako roślinożercy posiadają wyjątkową zdolność do selektywnego wchłaniania z przewodu pokarmowego substancji leczniczych  o wyjątkowym znaczeniu terapeutycznym, szczególnie gdy surowcem jest tylko rozdrobniona część rośliny leczniczej- w tym przypadku kory wierzby.

Stąd też ważna staje się sama postać produktu leczniczego, która powinna być jak najbardziej zbliżona do tej dostępnej dla roślinożerców w stanie naturalnym. W tej chwili na rynku dostępne są preparaty w formie rozdrobnionego suszu oraz różnego rodzaju ekstrakty i wyciągi roślinne, czy leki syntetyczne.

Przewagą produktów pod postacią suszu jest staranny i delikatny proces wstępnego rozdrabniania standaryzowanego surowca. W przeciwieństwie do chemicznego procesu ekstrakcji wyklucza on ryzyko utraty części cennych substancji leczniczych. Kluczową sprawą staje się podawanie koniom wyselekcjonowanej na specjalistycznych plantacjach takiej odmiany rośliny, która w stanie naturalnym zapewnia najwyższą zawartość substancji czynnej. Dzięki takiemu procesowi doboru i przygotowania surowca podajemy zwierzęciu wszystkie pochodne salicylanów zawarte w roślinie, które we wstępnie zmielonej korze wierzby mogą zapewnić wzmocniony efekt terapeutyczny dzięki synergii działania z pozostałymi związkami czynnymi.

Najnowsze badania wykazują, że odpowiedniej jakości surowiec kory wierzby (standaryzowany na zawartość salicylanów) w formie naturalnej, może być skuteczną alternatywą terapeutyczną dla skoncentrowanych substancji w formie ekstraktu czy nawet silnie działających leków syntetycznych.

Wyjątkowo ważnym jest, że w przypadku stosowania kory wierzby nie ma działania drażniącego błonę śluzową układu pokarmowego konia, które jest najczęstszym zagrożeniem i przeciwskazaniem w stosowaniu leków syntetycznych na bazie kwasu acetylosalicylowego u tego gatunku.

Co więcej, wg najnowszych badań, stosowanie surowca- kory wierzby na przewód pokarmowy konia wykazuje działanie lecznicze, co daje niezwykłe możliwości lekarzowi weterynarii połączenia dwóch kierunków terapeutycznych dzięki zastosowaniu jednego surowca.

Oczywiście forma samego leku a także zawartości substancji czynnej warunkują  fakt, że ostateczna skuteczność wymaga dłuższego stosowania, nawet przez okres jednego miesiąca. W rezultacie jednak, kora wierzby jako bezpieczny surowiec leczniczy jest szczególnie zalecana w terapii schorzeń reumatycznych u zwierząt użytkowanych w sporcie wyczynowym, tych które wymagają długotrwałego leczenia (rehabilitacja pourazowa) oraz tych, u których w wyniku stosowania niesterydowych leków przeciwzapalnych doszło do uszkodzenia  błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Autor: mgr inż. Łukasz Pawełek, Labofarm- opracowanie na podstawie artykułów z kwartalnika Panacea.pl

 

*******************************************************************************************************************

 

Rośliny – bogate źródło leku weterynaryjnego

PROF. ZW. DR HAB. KRZYSZTOF JĘDRZEJKO
 
  Prapoczątki myśli weterynaryjnej sięgają, zapewne, okresu udomowienia pierwszych zwierząt. Dowiedziono, że najwcześniejsza domestykacja objęła przodków psa domowego (koniec paleolitu, początek mezolitu). Nieco później udomowiono bydło domowe, owce i kozy, następnie świnie i osły, a najpóźniej konie; z ptactwa – najwcześniej (ok. 4 tys. lat p.n.e.) – gołębie, potem kury i gęsi, a okresie cesarstwa rzymskiego – kaczki. Niemal jednocześnie z nastaniem udomowienia pojawiła się konieczność leczenia zwierząt domowych. Istnieją wyraźne podobieństwa w dziedzinie lecznictwa naturalnego ludzi i zwierząt, polegające na wykorzystaniu tych samych źródeł i bardzo podobnych, a w niektórych przypadkach identycznych postaci leków. Były nimi od zarania głównie rośliny i substancje mineralne oraz środki pochodzenia zwierzęcego. Do połowy XIX wieku w weterynarii (medicina veterinariae) stosowano wyłącznie środki naturalne (np. Biernat z Lublina 1532, Piątkowski 1809). Rozwój weterynarii nowoczesnej* datuje się od założenia we Francji w 1761 r., pierwszej Wyższej Szkoły Weterynaryjnej przez C. Bourgelata w Lyonie (EP PWN). Niezależnie od dynamicznego jej rozwoju w drugiej połowie XIX wieku (odkrycie bakterii chorobotwórczych i wprowadzenie szczepień ochronnych – L. Pasteur, K. Koch, wynalezienie surowic E. Behring, opracowanie podstaw antyseptyki – J. Lister, poznanie cykli rozwojowych wielu pasożytów zwierzęcych) – rośliny jako podstawowe źródło leku pozostały w kręgu zainteresowań medycyny weterynaryjnej. Zaczęto je wykorzystywać głównie jako surowiec, z którego – w miarę postępu wiedzy – izolowano pojedyncze substancje biologicznie aktywne, wykazujące określone działania farmakologiczne. Rozpoznanie kliniczne ich specyficznego działania leczniczego umożliwiło produkcję na szeroką skalę wielu środków stosowanych przez współczesną terapię weterynaryjną. Galenowe postacie leków, zwłaszcza w okresie gwałtownego rozwoju odkryć chemii leku, zostały wyraźnie zarzucone. Podobnie jak w terapii ludzi, również w odniesieniu do zwierząt następuje w ostatnich dziesiątkach lat wyraźne ożywienie zainteresowania naturalnymi źródłami i postaciami leku, zwłaszcza roślinnego. Przyczyny należy upatrywać w tym , że leki chemioterapeutyczne, choć działają szybciej i dają w krótkim czasie wyraźny efekt terapeutyczny, wpływają jednak niekorzystnie na organizm zwierzęcy (zaburzenia procesów rozwojowych i metabolicznych). Żywność uzyskiwana ze zwierząt leczonych farmakologicznie zawiera pozostałości tych toksycznych substancji, które przenikają organizmu ludzkiego, stanowiąc czynniki etiologiczne wielu dolegliwości i chorób. Postać i wykorzystanie leku roślinnego Ziołolecznictwo weterynaryjne, tak jak medycyna dotycząca człowieka, w znacznym zakresie czerpie z doświadczeń lecznictwa tradycyjnego (ludowego). Współczesna terapia weterynaryjna uwzględnia w zakresie teoretycznego i praktycznego działania efekty odkryć zarówno jatrochemicznych, jak i fitochemicznych, które łączy z postępami współczesnego ziołolecznictwa. Leki ziołowe, ze względu na ich przeznaczenie terapeutyczne, można podzielić na dwie kategorie: do stosowania wewnętrznego (internum) i zewnętrznego (externum). W przypadku leków używanych zewnętrznie wykorzystuje się głównie wyciągi (ekstrakty, intrakty) wodne (także alkoholowe, olejowe itp.). Mogą one stanowić mieszaninę substancji pochodzącą z jednego gatunku rośliny lub kilku różnych, zależnie od receptury dostosowanej do typu schorzenia. Praktyczniejszą formę podawania leku zwierzęciu jest metoda per se, polegającą na łączeniu surowca leczniczego z karmą (zaleca się trzy razy dziennie). Podstawę stanowi dawkowanie 2-3 g surowca leczniczego na 1 kg żywej masy zwierzęcia, a przy lekach z surowców świeżych dawki powiększa się o 100%. Wyciągi wodne przyrządza się w stosunku wagowym 1:10 (tj. 1 l wody na 100 g surowca). Leki, w skład których wchodzą składniki o właściwościach toksycznych, należy podawać w postaci kompozycji ziół z łożonych z dwóch – trzech gatunków roślin, bądź według określonej receptury (lit. cyt.). W przypadku leczenia zewnętrznego stosuje się głównie – nacierania, okłady, przymoczki i kąpiele. Zwykle przyrządza się podwojoną dawkę leku (surowca) Zaleca się używanie odpowiednich zabezpieczeń (kołnierz kartonowy na szyję zwierzęcia lub okrycie uniemożliwiające zlizywanie środka leczniczego). Według danych z piśmiennictwa (lit. cyt.), przybliżony ciężar surowca mieszczącego się w łyżce wynosi: kwiaty i liście – 5 g, ziele – 8 g, korzenie, nasiona, owoce – 10-12 g. Przy przyrządzaniu wyciągów ziołowych dla młodych zwierząt stosowana jest proporcja 1:10, przy czym zwykle do tego celu wykorzystuje się mleko, a nie wodę. Należy podkreślić, że większości leków ziołowych typu galenowego nie wolno przyrządzać na zapas. Wskazane jest natomiast przygotowanie takiej ilości, jaka jest konieczna w danym dniu. Do głównych postaci leku naturalnego w weterynarii należą: napar oraz odwar, macerat, wyciąg olejowy, wyciąg alkoholowy, a także – okłady, kompresy i przymoczki, parówki ziołowe, kąpiele ziołowe i lizawki solne. Procedurę ich sporządzania i charakterystyki wymienionych postaci (galenowych) leków zamieszczają liczne publikacje o tematyce fitoterapeutycznej (m.in. Anioł-Kwiatkowska 1993 a, 1993 b, s. 15-20). Zamieszczony poniżej wykaz roślin leczących zwierzęta (170 gatunków) ilustruje zróżnicowanie jakościowe flory, głównie kwiatowej, która stosowana jest w ziołolecznictwie weterynaryjnym. Wskazuje również zakres potencjalnych możliwości ich pełniejszego wykorzystania, zwracając uwagę na rośliny jako środki możliwe do uwzględnienia w leczeniu określonych jednostek chorobowych. Szczegółowy wykaz poszczególnych chorób występujących u zwierząt udomowionych oraz odpowiednio zalecanych roślin leczniczych, opracowała J. Anioł-Kwiatkowska (1993a, s. 7-10 oraz 1993b, s.345-353).